| Bộ
vật dụng ăn cau trầu bằng bạc đang được trưng bày tại
Bảo tàng MTCĐ Huế là những cổ vật độc đáo luôn thu hút
sự chú ý của khách khi đến tham quan Bảo tàng. Nhóm
hiện vật này khá đầy đủ với những vật dụng phục vụ cho
tập tục ăn cau trầu mang đậm truyền thống Việt: Bình
vôi cùng Hộp đựng vôi, Cối và Chìa xoáy cau trầu, Cơi
đựng cau trầu, hộp đựng thuốc và Ống nhổ. Tất cả đều
là những sản phẩm mỹ nghệ tinh xảo phục vụ cho sinh
hoạt của các Mệ và quý bà trong cung Nguyễn xưa kia.
Giá trị của những cổ vật trên không chỉ được khẳng định
ở chất liệu, kiểu dáng, kỹ thuật chế tác mà còn biểu
hiện ở đặc trưng văn hóa Việt trong nghệ thuật trang
trí vào cuối thế kỷ XIX đầu thế kỷ XX.
Chất liệu bạc góp phần làm nên giá
trị và vẻ đẹp cho tác phẩm. Trên nền quý kim dễ chế
tác này, bàn tay tài hoa của nghệ nhân xưa có điều kiện
thỏa sức tung hoành sáng tạo. Bộ vật dụng ăn cau trầu
này được tạo dáng khá nhỏ nhắn, thanh mảnh: từ chiếc
nhỏ nhất là Cối xoáy cau trầu (cao:2,5cm, đường kính
miệng: 2,5cm, trọng lượng: 100g) [Ảnh 1] đến chiếc lớn
nhất là Bình vôi (cao: 15cm; đường kính đáy: 10cm; trọng
lượng: 350g) [Ảnh 2] và chiếc dài nhất trong nhóm là
Hộp đựng thuốc (cao:7cm; dài:13,5cm; rộng 8,5cm; trọng
lượng: 300g) [Ảnh 3a, 3b]...
Kích thước trên rất phù hợp để chủ
nhân của những vật dụng này dễ dàng bày biện chúng gọn
gàng trong chiếc khay nhỏ khi thù tiếp khách khứa tại
nhà, hoặc tiện mang theo trong những chuyến đi xa. Hẳn
nhiên, khi không dùng đến, bộ đồ ăn cau trầu ấy là những
tác phẩm mỹ thuật sáng giá cho việc bài trí ở nội thất
cung điện hay vương phủ.
Kỹ thuật đúc nổi và chạm trổ trên bạc
ở những cổ vật này đã đạt đến trình độ tinh xảo. Kiểu
thức trang trí truyền thống đã được thể hiện nổi bật
và nhất quán trên từng vật dụng. Kỳ công trong thủ pháp
trang trí là chiếc Hộp đựng thuốc (hoặc đựng từng mẩu
nhỏ vỏ cây chay để ăn ghém với trầu) có hình khối chữ
nhật với năm mặt lộ diện đều được chạm trổ công phu,
tỉ mỉ từng đồ án trang trí tiêu biểu cho phong cách
cổ điển như: mai hạc, cúc điệp, hoa điểu, lưỡng long
triều phúc... trong những ô hình chiếc khánh cùng những
họa tiết hoa lá cách điệu được bài trí hài hòa ở bốn
góc [Ảnh 3a, 3b].
Bên cạnh đó, chiếc Cơi đựng cau trầu hình khối tròn
đứng (cao: 9cm; đường kính: 9cm; trọng lượng: 230g)
[Ảnh 4], có mặt ngoài được phối kết trang trí cân xứng,
uyển chuyển theo đề tài phụng ẩn vân với ba đôi chim
phượng hoàng vờn bay giữa nhiều dải mây trời được chạm
trổ đều đặn, sắc sảo. Ngoài ra, chiếc Ống nhổ (cao:
8,5cm; đường kính miệng: 8,5cm; trọng lượng: 250g) [Ảnh
5] có giá trị mỹ thuật cao với kỹ thuật tạo dáng xinh
xắn thanh nhã và nghệ thuật bài trí, chạm trổ các hình
tượng long, lân, qui, phụng mang theo hà đồ, lạc thư
rất tinh tế, sống động. Bốn đồ án nghệ thuật ấy có bố
cục cân xứng, xen kẽ với các mảng hoa văn hình chữ vạn
cùng hai đường diềm hình lá đề mềm mại bao quanh thân
Ống nhổ.
Trang trí có phần đơn giản hơn trong nhóm cổ vật này
là chiếc Bình đựng vôi có dáng bầu tròn, mặt thân để
trơn không chạm trổ. Nghệ nhân xưa chỉ điểm xuyết vào
đấy một vài họa tiết nhẹ nhàng, trang nhã: núm bình
chạm nổi hình quả na, hai đầu quai xách nối kết với
thân bình là hai mặt hổ phù được chạm trong đường viền
của hai hình lá đề cách điệu. Đơn giản nhưng lạ mắt
đối với du khách là chiếc Cối xoáy cau trầu bằng ngà
được bịt khéo léo hai vòng mảnh bằng vàng và bạc bao
quanh miệng cối hình ô-van cùng hai vật dụng xinh xắn
kèm theo là Que cời cau trầu bằng bạc và Chìa xoáy cau
trầu bằng xương có bịt bạc ở tay cầm. Kích thước nhỏ
bé cùng dáng vẻ thanh nhã của bộ vật dụng này (chỉ vừa
đủ nghiền một miếng cau trầu cho một lần dùng của chủ
nhân) khiến khách tham quan có cảm giác đấy là một món
đồ chơi tinh xảo hơn là một vật dụng thông thường. Và
cuối cùng là chiếc Hộp đựng vôi nhỏ bé có hình khối
lục giác đứng (cao:7cm; rộng: 4cm; trọng lượng 50g)
[Ảnh 6] với hai phần thân và nắp đậy đều được chạm trổ
công phu hình hoa lá cách điệu. Hộp đựng vôi này sẽ
rất tiện ích đối với chủ nhân của nó trong những chuyến
du lãm, giao tiếp bên ngoài xã hội. Ở xứ Huế kinh kỳ
ngày trước, vật dụng này còn gắn bó với những chiếc
Đãy đựng trầu, thuốc bằng gấm hay lụa luôn được các
bậc vương giả, quyền quý mang theo bên mình. Để rồi,
từ trong giao đãi tâm tình, lấy Miếng trầu làm đầu câu
chuyện mà sinh ra Chiều chiều lại nhớ chiều chiều, nhớ
người đãy gấm, khăn điều vắt vai...
Bộ vật dụng ăn trầu cau bằng bạc của
Huế xưa đáng được xem là những hiện vật quý của Bảo
tàng MTCĐ Huế. Nhóm cổ vật này đã kết tinh tài hoa,
trình độ thẩm mỹ và kỹ thuật chế tác kim hoàn đạt mức
điêu luyện của nghệ nhân Việt trong những thế kỷ trước.
Ngày nay, tập tục ăn cau trầu ngày càng vắng bóng và
mai một dần trong đời sống, sinh hoạt của người Việt
hiện đại, việc lưu giữ và trưng bày nhóm cổ vật này
là góp phần bảo tồn những ký ức lịch sử văn hóa ngàn
đời tốt đẹp của truyền thống dân tộc. Dẫu rằng, Mai
sau dù có bao giờ!.
Tăng Khôi- Quý Mẫn
|
